Kỹ năng xử lý tình huống khi cắm trại trong rừng

Một trong số tác nhân gây phiền toái cho các chuyến đi nhiều khi lại là những con vật nhỏ bé, như muỗi, côn trùng... Chúng gây khó chịu, mất vui, thậm chí có thể gây hại cho sức khỏe. Các tình nguyện viên nên chuẩn bị trước một số "chiêu" phòng tránh được tổng hợp dưới đây:

Biện pháp phòng tránh côn trùng tấn công

- Thoa các loại thuốc chống phòng ngừa như kem thoa Soffell (chống muỗi), thuốc DEP bôi xung quanh vớ và giày (chống vắt), CHUCHUBABY (chống côn trùng). Có thể mang theo một chai nước muối pha loãng và thoa vào chân. Khi bị vắt, đỉa cắn dùng nước muối nhỏ vào để côn trùng sẽ nhả ra lại sát trùng được vết cắn.

Biện pháp phòng tránh xử lý côn trùng đốt

- Mặc quần dài, mang giày cao hơn mắt cá chân. Khi phải sinh hoạt trong một vùng có nhiều bọ chét, bạn nên mặc trang phục càng kín càng tốt để tránh bị chúng tấn công. Những côn trùng này có hàm răng ngắn nên không thể cắn xuyên qua quần áo như muỗi được.

- Có loại tất chống vắt bán ở các cửa hàng phục trang du lịch, bạn hãy thử dùng. Khi hạ trại nghỉ ngơi, tránh các chỗ ẩm ướt, gỗ mục vì đó là nơi trú ngụ ưa thích của bọ cạp, rết, vắt, đỉa. Tại các vùng cỏ thì phải đề phòng bọ chét, ve, rệp. Kiểm tra xem có bọ chét hay không bằng cách quệt một mảnh vải trắng qua đám cỏ: nếu có thì bọ chét sẽ bám vào vải.

- Uống thuốc B1 (Thiamine Hydrochloride) trước khi đi du lịch, da bạn sẽ tiết ra mùi thuốc khiến nhiều loại côn trùng lảng tránh. Đây là dạng thuốc bổ bán tự do ở các tiệm thuốc tây. Dùng theo liều lượng hướng dẫn trên nhãn hiệu.

- Thuốc tẩy quần áo (chlorine) thường tiết ra mùi làm cho các côn trùng không dám đến gần. Nếu bạn ngâm mình 15 phút trong bồn nước có pha khoảng nửa lon sữa bò thuốc tẩy thì côn trùng sẽ không dám tấn công bạn trong nhiều giờ. Các hồ bơi thường cũng được sát trùng bằng chlorine, bạn có thể ngâm trong hồ bơi trước khi khởi hành chuyến dã ngoại ngoài trời.

- Uống chất kẽm (zinc) với liều lượng 60mg mỗi ngày - sau một tháng: người bạn sẽ có khả năng chống không cho côn trùng đến gần. Nếu tiếp tục uống chất này, bạn không bao giờ còn sợ ruồi muỗi nữa.

Biện pháp xử lý khi bị côn trùng tấn công

Lấy chúng ra: Các côn trùng hút máu nhỏ này có hàm răng rất cứng bấu vào da thịt rất bền bỉ. Khi bạn nắm chúng kéo ra, thường chỉ bứt được thân hình của chúng, hàm răng vẫn còn bấu chặt vào da thịt của bạn. Hàm răng này dĩ nhiên không còn hút máu bạn được nữa, nhưng nó có thể gây ra sự nhiễm trùng hoặc những biến chứng tai hại khác. Vì thế, khi bọ chét hay rận, rệp cắn, bạn nên nắm kéo chúng thật từ từ ra khỏi vết cắn. Làm như thế chúng có thì giờ nhả vết cắn ra.

Lửa có tác dụng hữu hiệu nhất trong việc bắt các côn trùng này phải nhả ra. Dùng một cây nhang, một điếu thuốc cháy dở hơ vào chúng, cẩn thận kẻo bị phỏng. Sức nóng sẽ buộc chúng nhả ra và rơi xuống đất. Bạn cũng có thể dùng các chất như alcol, xăng, dầu nóng... nhỏ một giọt vào chúng, chúng sẽ tự động nhả ra. Những chất này có tác dụng chậm hơn lửa, và thường cần khoảng 5 phút.

Vết thương phải được xịt có áp lực với nước sạch nhiều lần để rửa sạch, loại bớt vi khuẩn và các mô chết. Để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn, ta nên rửa thật kỹ vết thương bằng xà phòng, sau đó bôi cồn hoặc các thuốc sát trùng khác có bán tại các nhà thuốc tây.

Sát trùng vết chích bằng cách rửa kỹ bằng xà phòng

Một viên Aspirin nghiền nát trộn với một vài giọt nước và đắp lên vết chích côn trùng sẽ làm nơi ấy không bị nổi mận và giảm ngứa. Cũng có thể thấm ướt chỗ bị chích rồi chà viên aspirin lên đó.

Những cách giảm ngứa khác khi bị côn trùng chích như: Dùng nước đá đặt lên vết chích chừng 5 phút - Trộn một ít bột nổi (baking soda) vào nước rồi thấm vào bông gòn, khăn giấy rồi đắp lên vết chích từ mười đến hai mươi phút.

Xoa dịu vết ngứa bằng thuốc chống dị ứng có bán tại các hiệu thuốc tây.

Phải xử lý vết thương càng sớm càng tốt, trong vòng 6 giờ sau khi bị côn trùng cắn, để hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn. Lưu ý không bao giờ được khâu kín các vết cắn, vết đốt của côn trùng mà chỉ làm sạch, băng bó, cố định.

Nếu đau rát nhiều, bạn hãy đến các cơ sở y tế chuyên khoa da liễu để được hướng dẫn điều trị cụ thể, tránh các biến chứng đáng tiếc có thể xảy ra.

Đối với vắt

Đối với vắt thì như trên dùng biện pháp bôi cao nóng quanh tất chống vắt để phòng không cho vắt bò lên.

Khi bị vắt cắn rồi thì có thể dùng các biện pháp sau: lấy bật lửa đốt, dùng cao bôi vào con vắt, dùng muối + ớt chấm vào nó để vắt rơi ra. Hoặc bạn có thể dùng nước bọt cho vào chỗ vắt đang bám, chúng sẽ sợ mà buông ra. Nước bọt cũng sẽ giúp máu bạn đông lại, tránh trường hợp máu ở vết cắn bị chất Hirudin của vắt làm chảy liên tục.

Đối với ruồi vàng

Khi bị ruồi vàng đốt phải thật bình tĩnh dùng bật lửa hơ đít con rưồi vàng để nó rút vòi đốt ra khỏi người mình. Nếu theo phản xạ tự nhiên thấy ngứa lấy tay dựt nó ra thì cái vòi của nó vẫn còn lại trong thịt ta. Chỗ thịt đó sẽ thối và sẽ ngứa dai dẳng trong thời gian dài ngắn tùy theo cơ địa từng người.

Đối với muỗi

Tưởng như vô hại, nhưng muỗi đốt cũng là nguyên nhân làm nhiễm trùng da, gây sốt. Đặc biệt loài muỗi anophen có thể truyền bệnh sốt rét. Những kí sinh trùng này sống và sinh sôi trong tế bào máu của con người và gây ra những triệu chứng như buồn nôn, cúm, sốt và những cơn lạnh. Trong trường hợp nguy hiểm, căn bệnh này khiến người bệnh hôn mê rồi tử vong.

Nên rửa những vết muỗi đốt bằng xà phòng có tính a xít hay nước giấm loãng, nước cốt chanh, bạn cũng có thể dùng ngay một viên đá lạnh để chườm. Nước bọt cũng có công dụng bí mật, vì trong nước bọt có tính kiềm nên giúp trung hòa chất gây ngứa khá hiệu quả.

Đối với Ong

Đa phần các loài ong đều có nọc độc, tùy theo loài mà sẽ độc ít hay nhiều. Có loại gây chết người chỉ với trên 10 vết chích như ong vò vẽ, ong đất, nhưng cũng có loại không nguy hiểm nhiều đến sức khỏe như ong mật. Trong trường hợp bị ong đốt quá nặng, nạn nhân sẽ bị tím tái, sốc, trụy tim mạch..., có thể tử vong nếu không được cứu chữa tận tình.

Khi bị ong đốt, việc cần làm đầu tiên là khều kim chích khỏi vùng bị đốt bằng vật nhọn như mũi dao, đầu kim... Không dùng tay nặn để lấy kim, vì sẽ tạo điều kiện cho nọc độc thấm sâu hơn vào cơ thể. Sau đó, rửa sạch vết chích bằng xà phòng hoặc dung dịch sát trùng, rồi đắp khăn lạnh hay túi chườm nước đá vào vùng bị sưng trong khoảng 15-20 phút để làm giảm đau (không đắp trực tiếp lên chỗ ong đốt).

Đối với bọ cạp

Bọ cạp không phải côn trùng mà là loài động vật thuộc lớp hình nhện. Ở Việt Nam có hai loài bọ cap phổ biến là bọ cạp đen và bọ cạp nâu.

Những vết đốt bằng ngòi chích ở đuôi của các loài bọ cạp này giống như vết ong đốt, gây sưng phồng, đỏ và đau nhức, đôi khi còn bị bầm tím. Có khi nạn nhân chỉ cảm thấy hơi bị ngứa rát ở chỗ bị chích nhưng liền sau đó bị chóng mặt, đổ mồ hôi chảy nước mắt, nước mũi, buồn nôn, cứng chân tay. Một số trường hợp hạn hữu, nọc bọ cạp có thể gây sốc phản vệ, nguy hiểm đến tính mạng.

Trong trường hợp bị bọ cạp đốt, người bị đốt cần chườm nước đá rồi phun thuốc chống đau lên vết đốt hoặc uống thuốc giảm đau loại thành phần có paracetamol. Đối với trẻ em và người dễ có phản ứng với vết đốt, nhất là bị đốt ở mặt, cần đưa đi cấp cứu ngay để được chích thuốc giải độc.

Đối với kiến lửa

Khi bị kiến lửa đốt nên làm dịu vết cắn với xà phòng và nước, rồi dùng một cục đá chườm trong khoảng 10 phút. Nếu vết cắn bị rộp thì không được chọc vỡ mà phải lấy miếng gạc đặt nhẹ lên vì nếu vết rộp vỡ có thể dẫn tới nhiễm trùng.

Đối với sâu róm

Lông gai của một số loài sâu róm có thể gây đau nhức dữ dội ở vùng da tiếp xúc, đi kèm với việc mề đay mẩn ngứa do dị ứng. Các nốt xuất huyết có thể xuất hiện trong vòng 2–3 giờ và trong nhiều ngày. Những triệu chứng khác gồm sưng hạch, nhức đầu, sốt, hạ huyết áp và co giật, diễn tiến nặng có thể tử vong.

Khi bị sâu róm bám vào da cần cẩn thận dùng que để lấy sâu ra, phủi sạch các lông gai thấy được. Sau đó rửa sạch da bằng nước xà phòng và đắp lạnh để làm giảm sưng và giảm đau. Tránh gãi nhiều lên vết ngứa vì điều này có thể làm lông và gai đâm sâu vào trong da gây triệu chứng kéo dài.

Đối với nhện

Các loài nhện ở Việt Nam không độc như nhiều đồng loại của chúng ở châu Phi hay Nam Mỹ. Vết đốt của nhện thường làm da phồng lên, đỏ và nhức. Đôi khi gây chóng mặt, sốt nhưng không quá nguy hiểm.

Khi bị nhện đốt cần rửa sạch chỗ bị đốt bằng xà phòng và chườm nước đá. Nếu cần thiết có thể uống aspirin theo chỉ định của bác sĩ.

Đối với bọ chét, rận

Các loại bọ chét, rận rệp thường hoạt động mạnh vào mùa hè, nhất là khoảng tháng sáu, tháng bảy. Chúng thường hay sống ở khu cỏ rậm, cây cối nhiều ( có những loài hay ký sinh trên các loài vật nhưng có loài tương tự nhưng chỉ chuyên sống trong cỏ)

Bạn có thể kiểm tra khu vực có bọ chét hay không bằng cách lấy một miếng vải trắng cột vào đầu một sợi dây và kéo miếng vải này qua vùng cỏ bạn nghĩ là có bọ chét. Khi vùng cỏ hay bụi rậm này có sự hiện diện của chúng, chúng sẽ bám vào mảnh vải trắng này và dĩ nhiên là bạn không nên cắm trại nơi đây.

Đối với Rết

Rết là loài động vật thuộc lớp nhiều chân, thường sống ở những nơi tối tăm ẩm thấp như gầm giường, gầm tủ, lá khô mục... kể cả trong quần áo. Chúng có thể tiết chất độc khi cắn bằng hàm răng phía trước, làm đối tượng sưng tấy. Nọc độc của rết không gây chết người, nhưng khiến người bị cắn cực kỳ đau đớn. Những triệu chứng đi kèm là nôn mửa và sốt.

Khi bị rết cắn cần nặn cho nọc độc theo máu ra ngoài bớt. Sau đó rửa sạch vết cắn bằng xà phòng, chườm lạnh tại chổ giúp giảm đau và giảm sưng. Nên sử dụng thêm thuốc giảm đau và kháng viêm.

Đối với Ruồi trâu

Ruồi trâu là một loại ruồi lớn thường đốt và và hút máu gia súc. Chúng cũng không tha cho cả con người. Vết đốt của ruồi trâu gây đau nhức dai dẳng, có thể kéo dài nhiều ngày và sinh ra những biến chứng khác như sốt cao, co giật, hôn mê.

Khi bị ruồi trâu đốt, cách xử trí cũng như vết đốt của các loài khác là rửa bằng xà phòng và chườm đá.

Đối với hổ

Hổ sợ nhất là vật nhọn (cho nên khu vực rừng nứa, rừng lau thường không có hổ) do đó khi đi trong địa phận có hổ cần đeo sau lưng một cây gậy dựng đứng lên trời. Khi gặp hổ thì cứ cầm con dao nhọn giơ trước mặt hướng mũi dao lên trời.

Đối với rắn

Rắn hay ở bờ bụi, hang hốc, trên cây, hoạt động đêm; khi thấy động thì lảng tránh. Vì vậy không nên đi vào nơi rậm rạp, nếu đi cần có giầy, tất vải, quần áo vải dày, mũ rộng vành, gậy để xua đuổi rắn. Ban đêm dùng đèn soi. Nên quan sát kỹ nơi ngồi hay nằm nghỉ, cả phía bên và trên cây đề phòng rắn đu trên cành. Nên ngủ trên giường và mắc màn, tránh nằm dưới nền nhà.

Khi bị rắn độc cắn, các biện pháp cần thực hiện là loại bỏ nọc độc và hạn chế sự lan tràn của nọc độc. Công việc này phải tiến hành càng nhanh càng tốt, thực hiện trong vài phút đầu tiên ngay sau khi bị cắn. Một vài điều cần chú ý khi xử trí là:

- Khẩn cấp đặt nạn nhân ở tư thế nằm, hướng dẫn nạn nhân nằm yên để làm hạn chế sự lan truyền của nọc độc.

- Cần rửa sạch vết thương bị rắn cắn với nhiều nước, nếu có nước muối hoặc thuốc sát khuẩn có thể dùng để rửa vết thương nhằm loại bỏ nọc độc.

- Cởi bỏ quần áo, đồ trang sức ở vùng có vết rắn cắn vì nó có thể gây nên sự chèn ép sau này khi vùng có vết cắn bị sưng phù lên.

Lưu ý, Nên nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế. Nếu bệnh nhân bị vết thương quá nặng, cần nằm tại cơ sở y tế để được hỗ trợ hồi sức tại chỗ và cơ sở y tế nên nhanh chóng liên hệ với bệnh viện tuyến trên để hỗ trợ điều trị kịp thời

- Nếu bị vết rắn cắn ở chân hoặc cánh tay, cần băng ép ở phía trên vết thương bằng loại băng thun, băng được cuộn vòng cho tới sát nách hoặc háng. Chú ý không được thắt dây ga rô như phương pháp cũ trước đây. Sau đó nên bất động tay hoặc chân bằng nẹp gỗ như trong các trường hợp bất động gãy xương để làm hạn chế sự lan truyền của nọc độc.

- Phải nhanh chóng chuyển nạn nhân đến bệnh viện càng sớm càng tốt. Cần giữ cho nạn nhân nằm yên trong suốt quá trình vận chuyển, chú ý để phần vị trí vết thương do rắn cắn thấp hơn so với vị trí của tim để hạn chế sự lan tỏa nhanh của nọc độc. Tốt nhất là vận chuyển bằng cáng khiên.

- Nếu con rắn được phát hiện và bị giết chết sau khi cắn, cần mang theo con rắn cùng nạn nhân đến bệnh viện để xác định danh tính loại rắn độc và bác sĩ sử dụng loại huyết thanh trung hòa nọc độc phù hợp.

Khi bị rắn cắn nếu ở tay, chân thì dùng tagô băng ngay. Khi bị cắn nhưng chỗ không tagô được thì không có cách nào khác là dùng dao rạch đứt chỗ cắn cho rộng ra đê máu chảy thoải mái tự do ra ngoài (giúp máu chảy ngược từ tim ra ngoài đẩy chất độc ra). Khi nào chảy hết máu đen (máu có độc) thì băng bó lại.

Nghiên cứu bản đồ địa chính và địa hình khu vực định đến để lên kế hoạch phù hợp cho chuyến đi, tính toán khoảng cách di chuyển sao cho hợp lý với sức người và đề phòng không rơi vào tình huống nguy hiểm. Xem trước dự báo thời tiết để có những phương án chuẩn bị. Chuẩn bị giấy giới thiệu nếu khu vực đi là vùng biên giới hoặc khu bảo tồn có sự quản lý riêng của các cơ quan chức năng chuyên ngành.